जीवनका विविध पीडासँग जुधेर पनि मानिसले आफूलाई सहज बाटोतर्फ उन्मुख गराउँन हरेक किसिमका उपायहरू खोजिरहेका हुन्छन् । जुन व्यक्ति वा मानिसको जीवनचर्या हँसिलो रूपले बित्दछ, त्यही मानिसको बचाइ सहज हुन्छ भन्ने कुरामा दुईमत हुँदैन । मानिसले अधिक धन सम्पत्ति कमाएर पनि सदुपयोग गर्न जानेन भने उसलाई धनाढ्य व्यक्ति भन्न मिल्दैन । आफ्नो जेथोअनुसार चल्न सक्ने व्यक्ति वास्तवमा बढी खुशी हुने गर्दछ । नेपाली जनताको हरेक पललाइ खुशी बनाउन चाहाने हो भने केही वर्ष मै गर्न सकिन्छ भन्ने उदहारण यो लेखमा राख्ने प्रयास गरेको छु ।
हिमाल, पहाड र तराइ जोड्ने राजमार्ग
हामीले पूर्वपश्चिमका राजमार्ग बनायौँ । अब हामी तराई, पहाड र र हिमाल जोड्ने राजमार्गहरू बनाउन आवश्यक छ । ताकि सम्पूर्ण नेपाल घुम्न आउने पर्यटक र नेपाली जनता बिहान सगरमाथा, धौलागिरी, माछापुच्छ्रे, कञ्चनजङ्घालगायत अन्य हिमालमा हिउमा खेलेर साझामा आफ्नो घरको खाना खान तराइ र पहाड फर्किन सकुन् । हाम्रो देशको उत्तरतर्फ पूर्वदेखि सुदूरपश्चिमसम्म हिमाल छ ।
तर, विडम्बना ९० प्रतिशत नेपाली जनताले आफ्नै देशको हिमालको हिउ खेल्न पाउँदैनन् । त्यसो हुँदा अब हामीले तराइबाट हिमाल छुने सात प्रदेशमा सात वटा द्रुतमार्ग निर्माण गर्न आवश्यक छ । निर्माण गर्दै गर्दा हामीले सातै प्रदेशमा पर्ने नेपालको चर्चित हिमाललाइ जोड्ने दुर्त मार्ग बनाउने कुरामा पनि ध्यान दिन जरूरी छ । नेपालको हिमाली क्षेत्रमा उत्तर-दक्षिण सडकको विकास पर्यटन प्रवद्र्धनका लागि साच्चिकै महत्त्वपूर्ण छ । नेपालका हिमालि क्षेत्र र पहाडी भूभाग आन्तरिक र अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकहरूको लागि एक प्रमुख आकर्षणको थलो हो, तिनीहरू आश्चर्यजनक परिदृश्य, पदयात्रा मार्गहरू, र सांस्कृतिक साइटहरूको लागि निकै परिचित छन् । यस क्षेत्रमा सडक पूर्वाधारको सुधारले नेपालको पर्यटन उद्योग र समग्र अर्थतन्त्रलाई ठूलो फाइदा पुग्न सक्छ ।
नयाँ पर्यटकीय गन्तव्यहरूको पहिचान
सडक पूर्वाधारको विकासले पर्यटनका लागि नयाँ क्षेत्रहरूको पहिचान हुन सक्छ। उदाहरणका लागि, मुस्ताङ, डोल्पा, रारालेक, खप्तड, स्वर्गद्वारी र मनाङ जस्ता क्षेत्रहरूले अद्वितीय परिदृश्य र सांस्कृतिक अनुभवहरू प्रदान गर्दछ। राम्रो सडकको साथ, यी क्षेत्रहरू प्रमुख पर्यटक गन्तव्यको रूपमा विकास गर्न सकिन्छ । धेरै आगन्तुकहरू आकर्षित गर्न र स्थानीय समुदायहरूलाई तपशिल बमोजिमको अवसरहरू प्रदान गर्न सकिन्छ।
हिमालय र पहाडी क्षेत्रका धेरै समुदायको आम्दानीको प्रमुख स्रोत पर्यटन र जडिबुटी हो। राम्रो सडक पूर्वाधारको साथ, यी समुदायहरूले पर्यटक संख्या वृद्धिबाट लाभ उठाउन सक्छन्। यसले होटेल, रेस्टुरेन्ट, स्थानीय उत्पादनको बिक्रि एवम् प्रचार र हस्तकला पसलहरू जस्ता स्थानीय व्यवसायहरूको विकास, रोजगारीका अवसरहरू प्रदान गर्न र स्थानीय अर्थतन्त्रलाई बढावा दिन सकिन्छ ।
राम्रो सडकहरूले यस क्षेत्रमा यात्रा गर्ने पर्यटकहरूको लागि सुरक्षा सुधार गर्न सक्छ। हाल, धेरै दुर्गम क्षेत्रहरू ट्रेकिङ वा सीमित हवाई सेवाहरूद्वारा मात्र पहुँचयोग्य छन्, जुन मौसम अवरोधहरूको अधीनमा हुन सक्छ। भरपर्दो सडक जडानहरूले यात्राको एक सुरक्षित र अधिक सुसंगत माध्यम प्रदान गर्न सक्छ, धेरैआगन्तुकहरूलाई क्षेत्र अन्वेषण गर्न प्रोत्साहित गर्दछ।
नेपालको हिमाली क्षेत्रमा उत्तर-दक्षिण सडक पूर्वाधारमा लगानी गर्ने र यस क्षेत्रको पर्यटकीय सम्भावनालाई सदुपयोग गर्न आवश्यक छ। यी आकर्षक परिदृश्य र सांस्कृतिक स्थलहरूलाई थप पहुँचयोग्य बनाएर नेपालले थप पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्न, दिगो विकासलाई प्रवद्र्धन गर्न र स्थानीय समुदायहरूलाई आर्थिक अवसरहरू प्रदान गर्नु पर्दछ ।
कृषिमा वैज्ञानिक उत्पादन प्राणाली
देशको समृद्ध जैविक विविधता र जडिबुटी उत्पादनको विश्वव्यापी मागलाई ध्यानमा राख्दै नेपाली जडिबुटी विदेशमा निकासी गर्नु लाभदायक व्यवसाय हुन सक्छ । नेपाल यसको औषधीय र सुगन्धित विरूवाहरूको लागी परिचित छ।
बजार योग्य जडीबुटीहरूको अनुसन्धान र पहिचानगरी निकासी गर्नुअघि अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा माग भएका लोकप्रिय नेपाली जडीबुटीहरू तपशिल बमोजिम छन् ।
१। शिलाजित:- परम्परागत चिकित्सामा प्रयोग गरिन्छ ।
२। यार्सागुम्बा:-एक बहुमूल्य औषधी फंगस यो स्वास्थ्य लाभहरूको लागि परिचित छ।
३। पाचऔले:- परम्परागत चिकित्सा मा प्रयोग गरिन्छ।
४। अमला:- भिटामिन सी मा धनी र आहार पूरक र सौन्दर्य प्रसाधनमा प्रयोग गरिन्छ।
५। टिमुर:- मसलाको रूपमा र औषधीय उद्देश्यका लागि प्रयोग गरिन्छ।
६। चिराइतो तथा तितो:- यसको औलो विरोधी गुणहरूको लागि परिचित छ।
७। गाजा:- हरेक किसिमको औषधी बनाउदा प्रयोग हुने । हाम्रो पहाडी र हिमाली क्षेत्रमा हामीले बर्षमा दुइ बालि लगाउने गर्छौँ। तर, त्यो दुइ बालिले प्रसस्त एक वर्ष भरी खान पुग्दैन । तर, सोहि ठाउँमा गाजा खेति गर्ने हो भने एक होइन दश वर्ष खान लाउँन पुग्नेछ ।
८। ताजा जलस्रोत:- नेपालमा हिमालको ताजा जलस्रोत संसारकै सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण र पुरानो हो। यी जलस्रोतहरू हिमालय रेञ्जबाट पग्लिने हिउँ र
हिमनदीहरूबाट आउँछन्। जसमा सगरमाथा जस्ता विश्वका केही अग्लो चुचुराहरूपनि समावेश छन्। यस क्षेत्रका नदीहरू, तालहरू र मुहानहरूबाट पिउने पानी मात्र प्रदान गर्दैन देशको कृषि, जलविद्युत शक्ति र जैविक विविधतालाई पनि समर्थन गर्दछ। नेपालको अर्थतन्त्रको एक प्रमुख हिस्सा कृषिका लागि पानीहरू महत्त्वपूर्ण योगदान छ । नदीहरूले जलविद्युत उत्पादनको लागि अवसरहरू पनि प्रदान गर्दछन, जुन देशको ऊर्जा आवश्यकताहरूको लागि महत्त्वपूर्ण सम्भावित स्रोत हो। त्यसैगरी नदीहरूले जलविद्युत उत्पादनको क्षेत्रमा लाखौ मेघावाट उत्पादन गर्ने र नेपाली जनतालाई १ रूपैया युनिट बिजुली नेपाल सरकारले दिने हो भने नेपाली जनताले घर घरमा ब्ऋ र एसी र वासिंग मेसिन लगाएत धेरै उधोग र कलकारखाना खोल्ने थिए जसले गर्दा औधोगिक क्रान्तिलाई टेवा पुग्ने थियो । नेपालमा पानि १५ रूपैयाँ लिटर छ पेट्रोल १७५ रूपैयाँ लिटर छ भने खाडीका देशहरूमा पानिको मूल्य १०० रूपैया लिटरपर्छ भने पेट्रोल २५ रूपैंया लिटर छ । हामीले सम्पूर्ण खाडी मुलुकसँग पानि र पेट्रोल किन साट्न नसक्ने ?
धार्मिक तीर्थस्थलको रूपमा प्रचार-प्रसार गर्ने
हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको प्रमुख तीर्थस्थल पशुपतिनाथ र बुद्ध धर्मका प्रसिद्ध सिद्धार्थ गौतमको जन्मस्थल लुम्बिनी नेपालले ठूलो सांस्कृतिक र आध्यात्मिक महत्त्व बोकेको ठाउ हो। उनको जन्मस्थल लुम्बिनी र पशुपतिनाथ युनेस्कोको विश्व सम्पदा स्थल र विश्वभरका हिन्दु र बौद्ध धर्मावलम्बीहरूको प्रमुख तीर्थस्थल हो। हिन्दु र बौद्ध सम्पदाको प्रवद्र्धन गर्न र थप पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्न विभिन्न डिजिटल मार्केटिङ रणनीतिक दृष्टिकोणहरू लागू गर्नु पर्दछ। यी रणनीतिहरू संयोजन गरेर नेपालले बुद्धको जन्मस्थल र बौद्ध सम्पदा केन्द्रको रूपमा आफ्नो स्थितिलाई प्रभावकारी रूपमा प्रवद्र्धन गर्न सक्छ र विश्वभरका पर्यटकहरूको विविधतालाई आकर्षित गर्न सक्छ। यसले पर्यटनलाई बढावा दिने मात्र होइन, नेपालको समृद्ध साँस्कृतिक विरासतको गहिरो बुझाइ र प्रशंसालाई पनि बढावा दिन्छ।
औधोगिक क्रान्ति
१८औँ शताब्दीको उत्तरार्धमा बेलायतमा सुरू भएको औद्योगिक क्रान्तिले अर्थतन्त्र, समाज र प्रविधिलाई परिवर्तन गर्ने कारकहरूको संगमका कारण सफल भयो। यस अवधिले कृषि अर्थतन्त्रबाट औद्योगिक र शहरी अर्थतन्त्रमा आधारभूत परिवर्तनलाई चिन्ह लगाइदियो, जसले बस्तुहरू उत्पादन र उपभोग गर्ने तरिकालाई मौलिक रूपमा परिवर्तन गर्यो ।
-प्राविधिक नवप्रवर्तनस् औद्योगिक क्रान्तिको प्रमुख चालक प्राविधिक नवाचार थियो। स्पिनिङ जेनी, स्टीम इन्जिन, र पावर लुम जस्ता आविष्कारहरूले कपडा उत्पादनमा क्रान्ति ल्यायो, उत्पादनलाई छिटो र प्रभावकारी बनाउँदै। स्टीम इन्जिन, विशेष गरी, औद्योगिकीकरणको आधारशिला बन्यो, कारखानाहरू, खानीहरू, र पछि, रेलवे र स्टीमशिपहरू जस्ता यातायात प्रणालीहरूको खोज पछिमानिसको जीवनलाई आझै सजिलो बनायो।
श्रम शक्तिस् औद्योगिक क्रान्ति अघिको कृषि क्रान्तिले कृषि उत्पादकत्वमा वृद्धि र्गयो, जसले औद्योगिक कार्यका लागि श्रम मुक्त ग¥यो। संलग्न कानून र अन्य परिवर्तनहरूले धेरै ग्रामीण श्रमिकहरूलाई सहरी कारखानाहरूमा रोजगारी खोज्न धकेल्यो, श्रमको स्थिर आपूर्ति प्रदान गर्दै।
-संक्षेपमा भन्नुपर्दा, प्राविधिक विकास, स्रोतसाधनको उपलब्धता, आर्थिक संरचना, श्रम गतिशीलता, राजनीतिक स्थिरता र विश्वव्यापी प्रभावका कारण औद्योगिक क्रान्ति सफल भयो। यी कारकहरूले सामूहिक रूपमा औद्योगिक अर्थतन्त्रमा सङ्क्रमणलाई सक्षम बनायो, अभूतपूर्व आर्थिक वृद्धि र सामाजिक परिवर्तनहरूको लागि चरण पूरा गर्यो ।
-सोहीअनुरूप अब हामीले नेपालमा पनि औधोगिक क्रान्ति गर्न अति आवश्यक छ । नेपालको हरेक प्रदेशमा तिन ओटा उधोगका दरले हामीले कम्तिमा पनि २१ वटा उधोग खोल्न आवश्यक छ । हरेक उधोगमा तीन हजारको दरले युवाहरूलाई रोजगार दिने हो भने ६ लाख ३) हजार युवाहरूले रोजगार पाउने छन् । यसो गर्दा आधा भन्दा धेरै युवाहरू विदेश पलायन हुनबाट रोकिनेछन् । यो राज्यका निम्ति निकै ठूलो उपलब्धि हुनेछ।
-उधोग र कल कारखाना खोल्दा हामीले निकै ध्यान पुराउन जरूरी छ। हामीले सात प्रदेशमा तपशिल बमोजिमको उधोग र कारखाना खोल्नु पर्ने हुन्छ ।
क) आर्गानिक गहु, मकै, कोदो चामललाइ निर्यात गर्ने उधोग, चिनी मिल, दुध डेरी कारखाना, आप र लिचिको जुस कारखाना, कागती बाट बनेका परिकारको उधोग, बेकरी उधोग, सुन्तला र अनारको जुस उधोग र कृषि औजार कारखाना ।
ख) स्टिल उधोग, कागज कारखाना, रबर खारखाना , म्ऋ र लिथियम ष्यल ब्याट्री कारखाना, सिमेन्ट कारखाना, चाउचाउ फ्याक्ट्री , चिनी मिल, मोटर साइकल र कार कारखाना, छाला जुत्ता कारखाना, जुट मिल, चप्पल अनि जुत्ता कारखाना आदी ।
निश्कर्ष
माथि उल्लेखित कल कारखानाहरू हामीले आत्मा निर्भर र उत्पादन गर्नेगरी खोल्न सक्यौ भने औधोगिक क्रान्ति र समाजबादको हाम्रो बाटोमा ठूलो टेवा पुग्ने थियो । कसरि गर्ने ? कसरि गर्ने भन्ने चुनौती हामीलाई छैन हामी हिजो पनि सरकारमा थियौ र भोलि पनि हुन् अवश्य सक्ने छौँ । भावी समयमा जुन बेला हामी सरकारमा जाने छौँ सोही समयमा हामीले तीन मन्त्रालय ल्याउन जरूरी छ ।
१. कृषि मन्त्रालय – कृषि मन्त्रालय अन्तर्गत हामीले मन्त्रालय समालेको पहिलो बजेटमै कृषि बिज्ञहरुसंग सर सल्लाहा गरि सम्पूर्ण अनुदान र अनुत्पादक क्षेत्रमा लगानी बन्द गरेर कृषि क्रान्तिलाइ मात्र बजेट बितरण गर्नु पर्छ ।
२. उधोग मन्त्रालय – हामीले मन्त्रालय समालेको पहिलो बजेटमै उधोग र कारखाना बिज्ञ संग सल्लाहा गरि ७ प्रदेश मा २१ वटा कल कारखानामा मात्र लगानी गर्ने गरि बजेट बितरण गर्नु पर्छ।
३. भौतिक पूर्वाधार मन्त्रालय—हामीले मन्त्रालय समालेको पहिलो बजेटमै अन्य क्षेत्रको बाटो र पुलका काम रोकी उत्तर—दक्षिण हिमाल, पहाड र तराइ जोड्ने रास्ट्रिय गौरवका द्रुत मार्गमा बजेट बितरणगर्नु पर्छ । यसो हुँदा मात्र ‘यात्रा समृद्धको, लक्ष्य समाजवादको’ भन्ने विशाल नारालाई साकार पार्न सक्छौँ । यो गन्तव्यमा पुग्ने सम्भावना बढी देखिन्छ ।
(लेखक युवा संघ नेपालका केन्द्रीय महाधिवेसन आयोजक कमिटि हुन्।)
-1732011400.jpeg)
-1731919476.jpg)
-1731916640.jpeg)
-1731915639.jpg)